Eise Eisinga
Eise Jelteszn Eisinga (Dronrijp, 21 februari 1744 - Franeker, 27 augustus 1828) was een Nederlands amateur-astronoom, patriot en vertegenwoordiger van De Verlichting in Nederland. Hij bouwde het oudste nog werkende planetarium in 1781.
Historische achtergrond
De achttiende eeuw staat algemeen bekend als de Eeuw van de Rede. Het is het tijdperk van de Verlichting, een ommezwaai in het Europese denken over hoe de wereld in elkaar zit.
Men ging tijdens de Verlichting vertrouwen op de wetenschap en logica, en minder op religie en tradities. De rede werd het nieuwe dogma. Oude tradities, en het gezag van kerk en vorstenhuizen dat daarop gebaseerd was, werden in twijfel getrokken. Onder invloed van de Reformatie en de ontdekkingsreizen begon men in te zien dat de wereld anders in elkaar stak dan altijd gedacht was en dat de kerk misschien wel niet altijd de absolute waarheid kende.
Nieuwe tijden
Nieuwe tijden gaven ook nieuwe angsten: In 1774 verschijnt er een boekje van ene Eelco Alta onder pseudoniem ("liefhebber der waarheid") waarin staat dat op 8 mei 1774 de wereld zal vergaan. Volgens de schrijver zal de aarde uit zijn baan om de zon getrokken worden omdat de planeten Jupiter, Mars, Venus, Mercurius en de maan allemaal tegelijkertijd te zien zijn aan de hemel.
Het boekje veroorzaakte een hoop onrust en werd uiteindelijk zelfs verboden door de autoriteiten.
Woonkamer
Om aan te tonen dat er geen reden voor paniek was, besloot Eisinga in het plafond van zijn woonkamer een schaalmodel van het zonnestelsel te bouwen. In 1781 was het planetarium klaar.
In een tijd dat er nog geen elektriciteit was en Newton zijn zwaartekracht theorie pas 80 jaar daarvoor opgeschreven had, was dit een prestatie van formaat.
Franeker
Het planetarium functioneert nog steeds en er is een museum van gemaakt. Het is te bezoeken en staat in Franeker. Absoluut de moeite van een bezoekje waard.
